De UEFA Cup- Hij was ooit Pools voetballer van het jaar, speelde in de VS samen met Pele, ontvluchtte – als eerste voetballer – het communisme in Polen, was topscorer bij Sparta en promoveerde met NEC. Janusz Kowalik, kind van Krakow, woont nog altijd in Nederland. "NEC wordt voor Wisla echt geen makkie."
De loting in Monaco was nauwelijks voltooid of de telefoon rinkelde in huize Kowalik. "En ik geloof niet dat het ding die dag nog stil heeft gestaan", zegt Janusz Kowalik. "De ene na de andere Poolse journalist belde op met de vraag of ik misschien informatie had over NEC. Natuurlijk had ik die. Ik vond ’t soms verbazingwekkend om te horen hoe weinig ze wisten van het Nederlandse voetbal. Tegen één heb ik zelfs gezegd: ‘Als jij pretendeert sportjournalist te zijn, dan mag je wel zorgen dat je beter geïnformeerd bent."
Er verschijnt een grijns op het gelaat van Janusz Kowalik. De kleine oud-international is nog immer de vriendelijkheid zelve, maar ook de glasheldere ‘eigen mening’ die hem als voetballer niet altijd in dank werd afgenomen, is onverminderd aanwezig. "En die Poolse journalisten maar denken dat NEC voor Wisla een simpele klus wordt. Ik zei: ‘Jongens, we hebben ’t over de nummer vijf van Nederland, niet van de Faeroer of een bananenrepubliek."
Het mag dan alweer 36 jaar geleden zijn dat Kowalik het waagde het communistische Polen te ontvluchten, zijn geboorteland is hem sindsdien nooit echt vergeten. En dat is wederzijds. Wie anno 2003 Kowaliks smaakvol ingerichte Zuid-Limburgse woning betreedt, ziet dat de voormalig NEC’er zich heeft omringd met schilderijen van Poolse kunstenaars. En de muziek die hij deze ochtend heeft opgezet? Onvervalste Chopin. Maar dat laatste is toeval, zo bezweert Kowalik. "Ook als Chopin een Chinees was geweest, had ik hem de beste ter wereld gevonden."
Een ontmoeting met Janusz Kowalik maakt helder dat hij eigenlijk nauwelijks is veranderd. Oke, de groeven in zijn gelaat verraden dat de tijd enigszins vat op hem heeft gekregen, maar verder oogt de voormalige aanvaller nog uiterst vitaal. De voetballerij heeft hij nooit kunnen verlaten. Op zijn 59ste verdient Kowalik zijn geld als FIFA-makelaar.
"Ik ben als voetballer geboren en zal als voetballer sterven. Als spelers zeggen: ‘Ik neem afscheid’, vraag ik me altijd af of zij daarin zulllen slagen. Mij is het in elk geval nooit gelukt. Vraag mij nu de opstelling van ’t Braziliaanse Vasco da Gama en ik dreun ‘m voor je op."
Janusz Kowalik. In Nederland zal hij altijd wel vooral bekend blijven als de eerste Poolse voetbalvluchteling. Kowalik, destijds 22 jaar en één van de grootste talenten van het land, greep in 1967 een vakantie bij familie in Chicago aan om nooit meer terug te keren. Via de Chicago Mustangs streek hij in de zeventiger jaren neer in Nederland, bij Sparta, NEC en later MVV.
"Mensen praten altijd over ‘mijn vlucht uit Polen’. Ik kon het toen niet zeggen, maar dat was niet helemaal de waarheid. De Poolse autoriteiten wisten wel degelijk van mijn overgang naar de VS. Alleen mocht dat ten tijde van het communisme natuurlijk nooit bekend worden. Transfers naar het buitenland? Onmogelijk. En al helemaal naar vijand Amerika. ‘De socialistische staat handelt niet in slaven’, werd er bij verteld. Larie. Er is destijds gewoon een leuk bedrag over, of beter gezegd, onder de tafel doorgegaan. De zaak ging in de doofpot, zoals er in Polen zoveel waren. Het totalitaire regime was echt ziek. De communisten hebben dat van de nazi’s afgekeken en daarna geperfectioneerd."
Voor de vorm werd Kowalik door de Poolse bond geschorst. Een besluit dat hem, op zijn 59ste, nog immer pijn doet. Uitgerekend in een tijd waarin voetballend Polen zichzelf voor ’t eerst serieus op de wereldkaart zette met sterren als Lato en Deyna werd Kowalik nooit meer geselecteerd voor de nationale ploeg.
"Ik heb veertig interlands gespeeld. Dat hadden er z� ontzettend veel meer kunnen zijn. Voor het WK’74 heeft de bondscoach nog geprobeerd me terug te halen. Tevergeefs. Ik ben na mijn vertrek zes jaar niet in Polen geweest. Leven zonder mijn ouders. Dat was voor een jonge jongen pas echt moeilijk."
Toch is de geslaagde strijd die hij heeft geleverd om zijn gezin in het Westen een betere toekomst te schenken niets vergeleken met die van zijn vader, zo relativeert Kowalik. "Hij was officier in het Poolse leger. Vocht tegen de nazi’s. Ging later ondergronds en raakte gewond. Ik heb ooit de gelegenheid gehad om in Duitsland prof te worden. Dat kon ik niet maken. Uit respect voor mijn vader. Het was trouwens maar goed dat de Poolse autoriteiten wisten van mijn ‘vlucht’. Anders had ik het misschien niet gedurfd. Uit angst voor represailles voor de achterblijvers. Gelukkig was het communisme in Polen ook een stuk ‘vrijer’ dan bijvoorbeeld in de DDR. Als ik daar als voetballer was vertrokken, had ik nu nog witte beren geschoten in Siberië."
Spijt van zijn vertrek heeft Kowalik, zo herhaalt hij meermalen, geen seconde gehad. Daarvoor was het voetbalavontuur �n het leven dat het Westen hem daarna bood nu eenmaal veel te mooi. Via de lucratieve maar internationaal weinig aansprekende ‘wilde’ Amerikaanse profcompetitie – waarin hij samen speelde met Pele en George Best – belandde Kowalik in Nederland. Vooral bij Sparta scoorde de behendige aanvaller er lustig op los. In 1972 eindigde hij zelfs als tweede op de nationale topscorerslijst. Achter Johan Cruijff.
Opmerkelijk genoeg was NEC de club die Kowalik in 1974 na vijf jaar uit Rotterdam wegplukte. De verwachtingen waren hooggespannen, maar in De Goffert kon hij het ‘one chance one goal-principe’ onverwachts niet voortzetten. "Toch was het een mooie tijd in Nijmegen. NEC was destijds minder professioneel dan Sparta, maar zeker ook een mooie club. NEC wilde me graag hebben om te promoveren naar de eredivisie. Dat is gelukt."
Kowalik, die zich in Nijmegen liet naturaliseren tot Nederlander, opende zelfs ’n restaurant aan de Nijmeegse Houtstraat. "Een spontaan idee, noem het een leuke levenservaring."
Na de UEFA Cup-loting in Monaco, eind vorige maand, schoten bij Kowalik voor het eerst sinds tijden weer de herinneringen aan zijn Nijmeegse periode door het hoofd. Maar vlak daarna dwaalden zijn gedachtes ook af naar Krak�w, de stad van zijn jeugd. De stad ook van NEC’s UEFA Cup-tegenstander Wisla.
Kowalik, zelf ooit spelend voor Wisla’s eeuwige aartsrivaal Cracovia, haalt direct de fotoboeken tevoorschijn om de pracht van zijn geboortestad te illustreren. "Krak�w is echt geweldig mooi. Ik koester die stad en heb er zelfs nog aan de universiteit gestudeerd: oude geschiedenis. Ik had ook voor de moderne variant kunnen kiezen, maar die was in Polen door de communisten vervalst."
Kowalik loopt er allerminst mee te koop, maar hij kende in zijn Krak�w-jaren zelfs de paus persoonlijk. "Hij was destijds nog bisschop in Krak�w. Een superintelligente man die echt minder conservatief is dan de mensen in Nederland denken. In Polen was de kerk, en hij dus ook, een oppositiepartij tegen de communisten. Dan verdien je respect."
In Nijmegen komt Kowalik zelden. In Krak�w des te meer. De FIFA-makelaar was zelfs degene die deze zomer Wisla’s trainingskamp belegde in Zuid-Limburg. Als iemand de kansen van beide clubs kan inschatten dan is het wel Janusz Kowalik. "Wisla – NEC wordt in elk geval een bijzonder interessante ontmoeting. Vorig seizoen was Wisla echt heel goed. Nu wat minder. Vooral mentaal. Mocht er nog een Poolse journalist voor informatie bellen dan zal ik hem zeggen: ‘NEC is zeker niet kansloos’."
Bron: De Gelderlander